De nieuwe Schijf van Vijf in vijf stappen

10 mei 2016
De nieuwe Schijf van Vijf. Bij sommigen leidde dit tot een haleluja-momentje maar bij anderen tot veel kritiek. Daarom: de Schijf van Vijf uitgelegd in vijf stappen.

1. Het uiterlijk

De nieuwe Schijf van Vijf ziet er anders uit dan zijn voorganger. Geen plaatjes meer maar icoontjes. Is het daarmee veel duidelijker geworden? Dat misschien niet altijd. Er zijn wel onderzoeken aan voorafgegaan die aantonen dat icoontjes meer herkenbaarheid bieden dan plaatjes. Ook de recent gepresenteerde Britse variant op de Schijf van Vijf maakt hier nu gebruik van. Bovendien houden icoontjes meer ruimte voor interpretatie. Zo kan de rijst ook als couscous of bulgur geïnterpreteerd worden en de yoghurt ook als kwark of kefir. Het is de bedoeling dat de Schijf van Vijf hier meer doelgroepen mee aanspreekt. Nadeel is dat op het eerste oog de Schijf van Vijf niet zo veelzeggend is. Net als in de oude Schijf van Vijf correspondeert de grootte van elk vak met de plaats van die groep in het voedingspatroon. Ofwel, de grotere vakken zouden voor een groter deel uit moeten maken van iemand zijn eetpatroon dan de kleinere vakken.

2. De wetenschappelijke achtergrond

De Schijf van Vijf is gebaseerd op de Richtlijnen Goede Voeding (RGV) die de Gezondheidsraad afgelopen november uitbracht. De RGV zijn zeer goed onderbouwd met grote aantallen grootschalige wetenschappelijke onderzoeken. Nu heeft het Voedingscentrum die RGV vertaald naar praktische adviezen per leeftijdsgroep. De RGV zijn gericht op de preventie van de tien meest voorkomende chronische aandoeningen onder de Nederlandse bevolking. Dit zijn ondermeer diabetes type II, coronaire hartziekten, hartfalen, diverse vormen van kanker, COPD , dementie en depressie. De RGV zijn dus op bevolkingsniveau opgesteld en het Voedingscentrum heeft deze vertaald naar de verschillende doelgroepen (ouderen, kinderen, volwassenen). De Schijf van Vijf staat dan ook niet op zich. Er hoort een document bij die de essentie van de Schijf van Vijf weergeeft en de adviezen in detail beschrijft.

3. Het doel

Het doel van de Schijf van Vijf is om de laatste wetenschappelijke inzichten op het gebied van gezond, duurzaam en veilig eten te vertalen naar de praktijk. Wat kan de gezonde Nederlandse consument beter wel of niet eten om zijn gezondheid te bevorderen en chronische ziekten te voorkomen, en hoeveel? Het model is dus zeker geen ‘dieetrichtlijn’, zoals wel eens wordt gedacht. De nieuwe Schijf van Vijf zijn Food Based Dietary Guidelines – mooie Engelse term, doet het altijd goed. Grofweg betekent dit dat het adviezen zijn die niet alleen gebaseerd zijn op wetenschappelijke onderzoeken maar óók rekening houden met de voedingsgewoontes in een land, in dit geval dus Nederland. De bijbehorende tools op de website van het Voedingscentrum die voorbeelden geven hoe iemand zijn dagmenu kan invullen aan de hand van de Schijf van Vijf hebben dan ook een redelijk hoog “broodje-kaas-gehalte”. Gelukkig wordt hier nog wel aan gewerkt.

4. De veranderingen

De vraag is natuurlijk vooral wat er veranderd is. Misschien lijkt het niet zoveel, maar er staan best veel nieuwe zaken in. Er zijn bijvoorbeeld producten die op basis van hun samenstelling buiten de Schijf van Vijf vallen. Hiermee vervalt het oude model van voorkeurs-, middenweg- en uitzonderingsproducten. De producten die buiten de Schijf van Vijf vallen leveren:

• Géén positieve bijdrage aan de gezondheid (koek, snacks, frisdrank – ook light!)
• bij grote consumptie negatieve gezondheidseffecten (bewerkt vlees)
• te veel zout, suiker, transvet of verzadigd vet en weinig vezels (koek, gebak, vruchtensap, soep uit een pakje)

Voor deze uitzonderingsproducten is er weer een apart modelletje die aangeeft dat je niet vaker dan 3-5 keer per dag iets ‘kleins’ wat ongezond is mag eten en niet meer dan 3 keer per week iets ‘groots’ wat ongezond is. Nu zijn klein en groot redelijk vrij interpreteerbaar en moet je in de informatie op de site duiken om dit te achterhalen. Klein is bijvoorbeeld een koekje of hagelslag op de boterham en groot is onder andere een frietje als maaltijd.
Wat is er verder veranderd? Er worden richtlijnen gegeven voor producten die eerst niet (duidelijk) in de Schijf van Vijf naar voren kwamen. Zo mag je nu dagelijks 25 gram noten eten en is de aanbeveling om in ieder geval eens per week peulvruchten (o.a kikkererwten, linzen, kidneybonen) te eten. Daarnaast komt het duurzaamheidsaspect (en gezondheidsaspect) om de hoek kijken met de richtlijn om minder vlees te eten: maximaal 500 gram per week en niet meer dan 300 gram bewerkt vlees (o.a. worst, bacon, shoarma)

5. De praktijk

Allemaal leuk natuurlijk, die theorie. Maar wat betekent het in de praktijk? Uiteindelijk ligt dat aan de consument. Richtlijnen zijn geen wetten en iedereen is vrij om er mee te doen wat hij of zij wil. Er zijn wel veel nieuwe tools te vinden op de website van het Voedingscentrum zoals dagmenu’s en filmpjes. Hierdoor wordt het makkelijker voor de consument om de Schijf van Vijf een praktische invulling te geven in het dagelijks leven. Of het de gezondheid van de Nederlandse bevolking bevordert hangt af van hoe duidelijk de communicatie is en hoe de consument hier op reageert. De boodschap op zich is helder. Of het de hele bevolking aanspreekt valt nog te bezien. Wat finetuning om alle doelgroepen aan te spreken zou daarom wel prettig zijn.

Bronnen:

1. Stichting Voedingscentrum Nederland. Richtlijnen Schijf van Vijf. Den Haag, 22 maart 2015.
2. Voedingscentrum. Achtergronden Schijf van Vijf. Geraadpleegd op 22-03-2016Gezondheidsraad. Richtlijnen goede voeding 2015. Den Haag: Gezondheidsraad, 2015; publicatienr. 2015/24. ISBN 978-94-6281-089-1
3. WHO. Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic diseases. Report of the joint WHO/FAO expert consultation, 2003.
4. WHO. Factsheet Healthy Diet N⁰394, September 2015. Geraadpleegd op 21-03-2016
5. Public Health England. The Eatwell Guide; how does it differ to the Eatwell Plate and why? London, maart 2016
6. IARC Monographs Evaluate Consumption of Red Meat and Processed Meat. WHO press release N⁰240, 26 oktober 2015
7. Voedingscentrum. Materialen en tools Schijf van Vijf. Geraadpleegd op 22-03-2016