Interview met psycholoog en hoor-coach René van der Wilk

15 oktober 2018Anderzorg

Na het lezen van dit interview weet je écht alles op het gebied van gehoorschade. We gaan in gesprek met psycholoog en hoor-coach René van der Wilk.

Waarom noemen ze een piep of oorsuizen eigenlijk tinnitus?

Tinnitus komt van het Latijnse ‘tinnire’ dat rinkelen betekent. Alsin ‘rinkelende’ geluiden die niet in de buitenwereld zijn, maar wel waargenomen worden. Er wordt ook vaak over oorsuizen gesproken maar dat dekt evenals tinnitus niet helemaal de lading. Tinnitus kan suizen zijn maar het kunnen ook allemaal andere geluiden zijn. Sommige mensen horen het geluid van de tram die om de bocht komt, het geluid van het ruisen van de zee, en anderen hebben een piep of zelfs 2 of 3 piepen in hun hoofd. Het is erg wisselend wat voor geluid het nou precies is. Daarom is tinnitus een verzamelnaam voor geluiden die niet in de omgeving aanwezig zijn, maar wél hoort.

Is het te verklaren dat het bij iedereen anders kan klinken?

Tinnitus kan door verschillende oorzaken komen. Het kan door gehoorschade komen, het kan door lichamelijk conditieverlies komen, door emotionele problematiek, of door een combinatie hiervan. Als het door gehoorschade komt, dan ontstaat dit in het slakkenhuis. De haarcelletjes die hierin zitten, gaan dan stuk en op dat moment krijgen de hersenen geen prikkels meer. De veronderstelling is dat doordat de hersenen niet meer geprikkeld worden, ze zelf geluid gaan genereren. En daarbij wordt naar alle waarschijnlijkheid ook ons geheugen gebruikt. Daardoor kan het zijn dat mensen ook spookgeluiden gaan horen of auditieve hallucinaties krijgen. Het kan zelfs zo zijn dat mensen constant hetzelfde liedje gaan horen omdat er uit je geheugen geput wordt (de spontaan in de hersenen ontstane geluiden worden dan aangevuld vanuit het geheugen). Het geluid dat je hoort kan ook te maken hebben met bij welke frequentie de gehoorschade is ontstaan. Als er een hoop gehoorschade in de hele hoge tonen zit, dan heb je mogelijk daardoor ook een hogere piep.

Hoe kan het dat tinnitus niet te genezen is?

Je kan de haarcelletjes in je gehoororgaan vergelijken met een korenveld. Als die haarcelletjes worden blootgesteld aan te hard geluid, dan beschadigen deze een klein beetje. Alsof je door een korenveld loopt en de koren plattrapt. Deze komen vaak wel weer omhoog, maar als je dit te vaak doet, dan knakken ze om en dan kunnen ze ook nooit meer rechtop gaan staan. Haarcelletjes die beschadigd zijn, herstellen zich dus nooit meer. Je hebt tienduizenden van die haarcelletjes en op een gegeven moment gaan er zoveel kapot, dat je blijvende en steeds grotere gehoorschade oploopt. Daarom is het zo belangrijk dat je bewust met je gehoor omgaat: als die haarcelletjes op een gegeven moment stuk zijn, komen ze nooit meer terug.

Is de mate van tinnitus te meten?

Dit is lastig omdat bijna iedereen een ander soort geluid hoort. Je kan kijken hoeveel decibel geluid je aanbieden moet om de tinnitus te maskeren. Maar dat zegt eigenlijk weinig over de klachten. Daarnaast kun je een ‘tinnitus handicap inventory’ vragenlijst om vast te stellen in hoeverre de tinnitus een handicap vormt. Hoeveel het voor emotionele problematiek zorgt en of het je bijvoorbeeld stoort in je slaap, in je dagelijkse activiteiten of in gesprekken met anderen. Want het mag duidelijk zijn dat een constante piep in je oor, flinke negatieve consequenties kan hebben.

Wat moet je als eerste doen als je opeens een piep in je oor hebt?

Ga langs bij je huisarts om een aantal medische oorzaken te laten uitsluiten. In het merendeel van de gevallen zal er medisch niks aan de hand zijn. Soms is het iets simpels zoals een oorprop die voor tinnitus zorgt, of oorsmeer op je trommelvlies doordat je met wattenstaafjes in je oor hebt gezeten. Wattenstaafjes zijn sowieso nergens voor nodig. Je oor is zelfreinigend. Het oorsmeer dat wordt aangemaakt, wordt vanzelf door al de kleine haartjes in je oor naar buiten geduwd. Als je naar een concert bent geweest, hebben veel mensen de volgende dag een een dof gevoel of een piep in hun oor. En over het algemeen herstelt zich dat wel weer. Ga je een paar dagen later wéér naar een concert, een uitgaansgelegenheid of stel je jezelf op een andere manier bloot aan harde muziek of geluid, dan wordt de kans op permanente gehoorschade en tinnitus aanzienlijk groter. Pas dus op voor dit zogenoemde ‘stapeleffect’ waarin de geluidsdosis snel achter elkaar wordt opgestapeld. Als je een fervent concertganger bent, of je speelt in een band of werkt dagelijks in lawaai, dan is de kans op gehoorschade en ook tinnitus daarom groot. Tinnitus kan heel erg storend zijn maar het is niet levensbedreigend. Je moet ook vooral proberen je niet al te druk te gaan maken als je denkt tinnitus te hebben. Want stress is ook een aanjager van tinnitus. Daarom is het belangrijk dat wanneer je tinnitus als een probleem ervaart, je hulp zoekt in het onder controle krijgen ervan.

Over het algemeen herstelt een piep zich dus wel weer?

Ja als er nog geen permanente schade is, de haarcellen nog niet kapot zijn, dan kan de piep vanzelf weer weggaan. En er zijn ook onderzoeken die stellen dat een tijdelijke vermindering van het gehoor en een piep veroorzaakt kunnen worden door een beschermingsmechanisme in het slakkenhuis, dat zo het oor ongevoeliger maakt voor hard geluid.Die piep die je na een concert hoort, kan dus ook juist het geluid van herstel zijn.

Stel je gaat met een vriend naar een festival, hoe kan het dat hij de volgende dag wel tinnitus ervaart en jij niet? 

Daar is nog weinig over bekend. Wat wel bekend is, is dat er individuele verschillen zijn. Er zijn mensen die veel in lawaai werken en nauwelijks gehoorschade oplopen. En er zijn mensen die één avond voor een harde geluidsbox staan en meteen een permanente piep oplopen. Net zoals de een een sterke rug heeft en vanalles kan tillen en het bij de ander bij het oppakken van een zak aardappelen er meteen inschiet. Met vervolgens z’n leven lang last van z’n rug. Gemiddeld gezien zou je kunnen zeggen dat een concert waar de muziek niet te hard staat, zo’n 100db, geen permanente gehoorschade oplevert. Maar het blijft per persoon verschillend. Die ene persoon die iets te dicht bij de geluidsbox staat waar plots harde feedback uit schelt, kan tinnitus oplopen. Terwijl de vijftig mensen om hem heen, niks oplopen.

Grietje, die we volgen in onze film, heeft naast tinnitus ook overgevoeligheid. Wat houdt dit in?

Geluid heeft verschillende functies in ons dagelijks leven. Ten eerste natuurlijk communicatie, maar het is ook een waarschuwingsmechanisme. Als je op straat loopt, is het belangrijk om een brommer of een vrachtwagen te horen aankomen. Wanneer je gehoorverlies krijgt, of wanneer je je oren afsluit, gaan je hersenen zich gevoeliger afstellen voor geluiden uit de omgeving. Ze krikken het volume op en gaan extra hun best doen om alles mee te krijgen. Net zoals je ogen zich in het donker gevoeliger instellen om alles te kunnen zien. Dat verklaart ook de overgevoeligheid voor licht wanneer je uit een donkere kamer komt. Alles staat afgesteld om wat te kunnen zien in het donker. En met oren is dat ook zo, wanneer je hersenen merken dat er minder geluid binnenkomt, gaan ze extra hun best doen om nog wat te kunnen horen voor je veiligheid. En dat kan mogelijk de verklaring zijn voor die overgevoeligheid voor geluid.

Is overgevoeligheid net als tinnitus voor iedereen anders?

Ja de een krijgt er wel last van, de ander niet. Het kan ook zo zijn dat iemand met tinnitus zich enorm gaat fixeren op geluid - hoor ik het nou wel of hoor ik het nou niet? - Is het geluid wat ik hoor veranderd ten opzichte van gisteren? - Zit er nu opeens een sisje bij? Je kan opeens een enorme focus op je gehoor krijgen. Aan de ene kant kunnen de hersenen die gevoeligheid zelf al gaan oppompen vanwege dat eerder genoemde veiligheidsaspect, maar je kan dus ook zelf een extreme fixatie of zelfs angst voor geluid creëren door er de hele tijd mee bezig te zijn. Als iemand gehoorbeschadiging heeft opgelopen door bijvoorbeeld een alarm dat hard is afgegaan, kan zo iemand vervolgens heel gefixeerd worden op andere harde geluiden in de angst voor nog meer schade. Angst is vaak een slechte raadgever, en het zorgt er tegelijkertijd voor dat je gevoeliger voor prikkels van buiten kan worden.

Heb je dan evenveel kans op overgevoeligheid als op tinnitus?

Dit is per persoon anders, sommige mensen hebben tinnitus en geen overgevoeligheid. En anderen hebben het weer wel allebei. Het kan ook zitten in de manier waarop je met tinnitus omgaat. Wanneer geluiden onprettiger gaan klinken, hebben sommige mensen de neiging om hun gehoor af te gaan sluiten. Dat ze met oordoppen de straat op gaan. Dan krijg je dus het effect dat die hersenen nog steeds het contact met de buitenwereld willen houden. Die gaan zich nog gevoeliger afstellen, waardoor het gehoor dus ook juist nog gevoeliger wordt. Dus eigenlijk moet je het omgekeerde doen en je juist weer blootstellen aan geluiden met een normaal volume. Bijvoorbeeld thuis je boxen zo luid zetten dat het net nog draaglijk is en daar dan een kwartiertje aan gaan wennen. Als je overgevoelig bent voor geluid, kun je juist door jezelf bloot te stellen aan geluiden, de tolerantie verbeteren.

In hoeverre kan tinnitus effect hebben op je mentale gezondheid?

Tinnitus en ook slechthorendheid kunnen beiden tot emotionele problematiek leiden. Zo kan je van tinnitus depressief en angstig worden wanneer je jezelf allemaal dingen aan gaat praten. ‘Straks kan ik niet meer werken, kan ik geen leuke vader meer zijn, heb ik nooit meer rust in m’n leven, kan ik niet meer genieten van de natuur…’ Bij de meeste mensen met tinnitus is dit niet aan de hand maar een kleine 2% ervaart wel degelijk dit soort psychische problemen. Dat komt dus deels door de gedachten die je er zelf bij hebt, je gedachten bepalen vaak hoe je erg je onder iets lijdt.

Wat kan je naast oordoppen nog meer doen om gehoorschade te voorkomen?

Zorg ervoor dat je bij een concert niet te dicht bij de luidsprekers staat en neem zo nu en dan een geluidspauze. Op het werk is het belangrijk dat werkgevers er voor zorgen dat het geluid van bijvoorbeeld een machine zo goed als mogelijk gedempt wordt. Dit zijn de zogeheten maatregelen aan de bron. Als het mogelijk is, probeer dan op het werk niet te dicht in de buurt van luide apparaten aan de slag te gaan of zorg ervoor dat je werkzaamheden in een lawaaiige omgeving kunt afwisselen met die in een rustige omgeving.

Wat zijn, naast festivals en concerten, de meest gevaarlijke situaties waar we gehoorschade kunnen oplopen?

Met die festivals is op zich niks mis. Als je een paar keer per jaar naar een festival gaat, is er over het algemeen niet zoveel aan de hand qua geluidsdosis. Maar als je daarnaast ook nog in een bandje speelt, of veel muziek luistert via een hoofdtelefoon, dan wordt je veel langer aan hard geluid blootgesteld. Als jij iedere dag met je koptelefoon op naar buiten gaat, dan kun je ook een te grote geluidsbelasting krijgen. Helemaal als je altijd alles op dezelfde harde stand luistert. Een paar echt goede nummers hard afspelen en daarna weer wat dempen is dan slimmer. En gelukkig zijn de meeste telefoons en MP3 spelers sowieso al begrensd.

Wat zijn de grootste gevaren voor mensen die, net als in onze film, vanwege hun beroep veel aan lawaai worden blootgesteld? Waar zouden ze op moeten letten?

Als je met luide gereedschappen of apparaten werkt, moet je gehoorbescherming dragen. Maar wat je vaak ziet, is dat mensen dit niet doen omdat ze ook nog graag met hun collega’s willen praten of de radio willen horen. In een fabriek waar het lawaai boven de 80 db is, worden oordoppen standaard aangeboden en boven de 85 dB zijn werknemers ze ook verplicht te dragen. Maar een zelfstandige aannemer die bijvoorbeeld een keuken gaat plaatsen, staat niet de hele dag in hard geluid. En als hij dan wel even moet zagen of boren, dan denkt hij vaak ‘ja dat is toch maar voor even’ en laat hij de bescherming achterwege. Maar ja, drie keer per dag een uurtje, is alweer veel.

Verder nog tips?

Je weet vaak niet hoeveel je oren al te verduren hebben gekregen. Dus pas op voor het stapeleffect. Op veel meer plekken dan je denkt, wordt je blootgesteld aan lawaai. Simpel voorbeeld: in de kroeg staat het geluid vaak hard zodat je moeilijker een gesprek kan voeren. Minder praten = meer drinken. Kassa voor de kroegbaas, maar je oren moeten dat allemaal maar incasseren. Dus je kan beter iets teveel aan bescherming doen dan te weinig. Better safe than sorry.